Natrium, kalium en lithium in water.

Terug naar de inleidende pagina.

• Als een stukje natrium klein genoeg is kan de reactiewarmte voldoende worden afgevoerd, zodat het (en het vrijgekomen waterstof) niet ontbrandt. Bij een te groot stuk natrium kan het metaalbolletje uiteenspatten.

  Erger is dit bij kalium. Deze stof is reactiever dan natrium waardoor de reactie nog heftiger verloopt. Kalium (en het vrijgekomen waterstof) brandt direct met een bleek violette vlam. Deze reactie eindigt steevast door het uiteenspatten of een kleine explosie (ook als er slechts een klein stukje van het metaal is afgesneden).
  Natrium kan hetzelfde gedrag tonen bij de reactie met water als kalium, door eerst een stukje filtreerpapier op het water te laten drijven en vervolgens een stukje natrium op het papier te brengen. Het metaalbolletje zal gaan branden met een fel gele vlam, waarna er met zekerheid een kleine explosie plaatsvindt.

  In de laatste fase van de reactie met water, n.l. het uiteenspatten, schuilt een gevaar. De reactie verloopt doorgaans onvoorspelbaar, omdat het nauwelijks is vast te stellen of de afmeting van het stukje metaal klein genoeg is.

  Anderzijds heeft lithium gunstiger eigenschappen. Het is minder reactief dan natrium.

• Ook het waterstofgas dat tijdens de reactie van natrium met water ontstaat, levert gevaar op. Als dit gas niet snel genoeg wordt afgevoerd kan er een explosief waterstof/lucht mengsel ontstaan. Ernstige verwondingen, veroorzaakt door rondvliegende glasplinters, zijn vaak het gevolg van dit soort explosies.

• Enige vorm van opsluiting van natrium tijdens de reactie met water (bijvoorbeeld in een reageerbuis of bij gebruik van een natriumtang) blijkt een bron van ongelukken te zijn.

• Een ander aspect dat optreedt tijdens de reactie van alkalimetalen met water, is de vorming van een nevel van natrium- of kaliumhydroxide. Deze nevel is zeer goed aantoonbaar, bijvoorbeeld met een gasvlam dat geel oplicht of een vochtig rood lakmoespapiertje dat blauw wordt. Deze nevel is schadelijk voor de gezondheid.

CASUS:
REACTIE VAN NATRIUM MET WATER 1.
"..Bij een demonstratie in de zuurkast, waarbij ik een stukje natrium met water liet reageren, explodeerde het stukje natrium. Een minuscuul klein brokje natrium passeerde het scherm van de zuurkast en kwam alsnog terecht kwam op de kleding van een leerling!..."

Bijdrage: Ben Dijkhuis, 23 november 1999.

CASUS:
REACTIE VAN NATRIUM MET WATER 2.
"..Ik heb die proef eens in een gootsteenbak gedaan, gelukkig met een stuk pantserglas erboven. Het bolletje natrium ging eerst als een gillende keukenmeid over het wateroppervlak, en ontplofte vervolgens met een behoorlijke knal. Het glas zat onder het metallisch natrium, dat meteen weer reageerde met het eveneens op het glas gespatte water. Linke soep dus.."

Bijdrage: Paul Dolk, 24 november 1999.

CASUS:
REACTIE VAN NATRIUM MET WATER 3.
"..Tijdens mijn verblijf in Botswana heb ik daar scheikundelessen gegeven. Daar ben ik getuige geweest van een proefje met natrium in water met ernstige gevolgen.

Het proefje werd uitgevoerd volgens een Engelse methode. Men maakte daarbij gebruik van een standglas, waarin zich een hoeveelheid water bevond. Verder gebruikte men een plankje (dat als een soort deksel voor het standglas diende), waaraan een soort lange lepel was verbonden. Het stukje natrium werd in de lepel gelegd waarna het geheel op de maatcilinder werd gezet, zodat deze door het plankje werd afgesloten. Het blokje natrium in het lepeltje kwam zo in contact met het water in de maatcilinder.
De reactie was behoorlijk heftig, zodat men zelfs va een kleine explosie kon spreken: De glazen cilinder sprong kapot, zodat de glasscherven in het rond vlogen. Vier personen raakten gewond door snijwonden en stukken glas die zich in het lichaam priemden. Zij moesten allen worden behandeld in het ziekenhuis: de docent, die onbeschermd voor de proefopstelling stond en drie leerlingen die achter een spatscherm stonden. Tussen deze spatscherm en de tafel bevond zich een kier, waarlangs de glasscherven vlogen.
Sindsdien ben ik nog steeds huiverig als er een proefje met natrium wordt gedaan.."

Bijdrage: Frank Postma, 1 juli 2000.

CASUS:
REACTIE VAN NATRIUM MET WATER 4.
"..Het zal begin jaren '80 geweest zijn, dat mijn scheikundedocent het proefje met natrium zelf deed. Hij pakte zoals altijd een aquariumglas en vulde dat met water. Echter maar voor de helft. Hij nam tevens een stukje natrium dat niet al te klein was en deed het in het water. Gevolg: de bovenste helft van het glas vulde zich met waterstof. Nadat ook nog eens het natrium opvlamde, explodeerde het geheel. Doordat het een flinke explosie was vonden we achteraf glassplinters van wel 10 cm achter in de klas! Wonder boven wonder was niemand geraakt! De stukjes natrium die ik nu gebruik zijn dan ook behoorlijk klein. En de bak is helemaal gevuld met water..."

Bijdrage: J.A.W. Lemmens, 16 oktober 2000.

CASUS:
HET GEBRUIK VAN EEN NATRIUMTANG EN HET OPSLUITEN VAN NATRIUM.
"..Er is een tijd geweest dat je natriumtangen kon kopen, een soort kleine kooi waarmee een stukje natrium onder water gehouden werd zodat het waterstof kon worden verzameld. In de loop der jaren hebben we een aantal ongelukken vernomen vanwege het gebruik van deze tang. Ze worden niet meer verkocht en wij adviseren scholen die dit soort tangen nog hebben om deze weg te doen.....Andere manieren om natrium op te sluiten zijn op dezelfde wijze gevaarlijk, bijvoorbeeld door natrium te laten reageren in reageerbuizen of kleine bekerglazen..."

CASUS:
ONGELUK TIJDENS OPRUIMEN.
"..Twee jaar geleden ging er bij ons iets mis. Een lerares deed alles volgens de regels, nam een stukje natrium en deed dat op een filtreerpapiertje in een bekerglas van 1 liter dat met water was gevuld. Er ging een gaasje op en het geheel stond in de zuurkast. Alles ging goed totdat er werd opgeruimd. De docente spoelde het bekerglas om, toen bleek dat er nog stukjes natrium in zaten. De stukjes spatten weg. Gelukkig droeg zij een bril want de stukjes kwamen in haar gezicht terecht, ter hoogte van haar wenkbrauwen. Maanden heeft zij met littekens in haar gezicht rondgelopen. Achteraf was zij zich wel bewust van de waarschuwingen die ik haar had gegeven en dat zij op de hoogte was van hoe ze de proef had moeten uitvoeren..."

Bijdrage van Yvonne Dijkstra, 20 november 2000.

CASUS:
KIJKEN ACHTER HET RAAM.
"..Er werkt dit jaar een nieuwe docent op school. Hij liet, op zijn vorige school de TOA, buiten, een lekker groot brok natrium in een emmer gooien, terwijl de leerlingen door het raam keken. Volgens hem was dat wel veilig. Nu is er bij ons op school geen TOA meer bereid om het proefje om deze manier uit te voeren. En ook de docent raakt er langzaam maar zeker van overtuigd dat het toch maar niet zo moet..."

Bijdrage van Yvonne Dijkstra, 20 november 2000.

CASUS:
DAMP VAN NATRIUMHYDROXIDE.
"..Zover ik nu inschat zijn er docenten en toa's die natrium met water laten reageren in het lokaal. Sommigen hebben daarbij het bewuste of onbewuste doel om natrium(hydroxide) deeltjes aan te tonen met behulp van geelkleuring van een gasvlam of een rood lakmoespapiertje. Het lijkt mij niet raadzaam om op deze manier te werken. De nevel bestaat uit deeltjes natriumhydroxide. Natriumhydroxide heeft een lage MAC-waarde (2 mg/m³), die aangeeft dat we hier te maken hebben met een zeer schadelijke damp..."

Bijdrage auteur, naar aanleiding van een discussie in de toa_poa discussiegroep.

Terug naar de inleidende pagina.

Linke Soep! HOME