Fluorwaterstofzuur

Het is soms wel eens verrassend wat je allemaal kunt tegenkomen in de chemicaliënvoorraad op een middelbare school. Het komt wel eens voor dat er stoffen zijn die 'gekregen' zijn, bijvoorbeeld afkomstig van een opgedoekt laboratorium of een ander soort "schenking" aan de school. Soms staan er stoffen bij die nooit worden gebruikt, in ieder geval niet in de lespraktijk. Maar tijdens de tweede fase kan daar wel eens verandering in komen. Leerlingen kunnen wel eens om bepaalde stoffen voor hun onderzoek vragen. En als zo'n stof toevallig al jaren op de plank staat, waarom zou je het dan niet gebruiken?
Zo'n stof hoeft echt geen exotische naam te hebben: het kan chemisch gezien best wel een voor de hand liggende simpele samenstelling hebben, maar kan ondertussen toch gevaarlijk zijn. Als de begeleider geen notie heeft van bepaalde gevaren, kan dit wel eens vervelende gevolgen hebben.

Een voorbeeld van zo'n stof is fluorwaterstofzuur. Verkeerd gebruik (of zelfs het morsen!) van deze stof kan levensgevaarlijke situaties doen ontstaan. (Overigens is het wel zo dat HF geen verboden stof is. En het is niet ongewoon dat deze stof op b.v. een HBO-instelling aanwezig is.

Om een beeld te krijgen van de gevaren van waterstoffluoride, volgt een overzicht met gegevens, die zijn gebaseerd op diverse veiligheidsinformatie. Het is echter nuttig om eerst eens even te kijken wat de ARBO-wetgeving over het gebruik van deze stof op de werkplek zegt. Het blijkt namelijk dat waterstoffluoride in een adem wordt genoemd met de zeer giftige cyaanverbindingen. Hieronder een citaat uit de ARBO-beleidsregels:

Beleidsregel 4.4 -4 Noodhulp bij vergiftiging door zeer giftige stoffen
Grondslag: Arbobesluit artikel 4.4, derde lid.

Ten aanzien van de aanwezigheid van of het werken met cyaanverbindingen, respectievelijk waterstoffluoride worden de volgende voorzieningen adequaat geacht ter beperking van de gevolgen van een ongewilde gebeurtenis als bedoeld in artikel 4.4, derde lid, van het Arbeidsomstandighedenbesluit.

............. 2. Indien gewerkt wordt met of in aanwezigheid van fluorwaterstof (HF):

a. is een protocol aanwezig waarin aangegeven is wie bij een incidentele blootstelling van personen aan waterstoffluoride medicamenten mag toedienen en hoe de verdere medische noodhulp is geregeld;

b. is de in het protocol aangewezen persoon deskundig op het gebied van de behandeling van waterstoffluorideblootstelling;

c. is in een speciale EHBO-kit een voldoende hoeveelheid calciumgluconaat 10%, een hoeveelheid 2,5% calciumgluconaat hydrogel voor applicatie op de huid en calciumgluconaat 10% oplossing voor het indruppelen van de ogen, op de arbeidsplaats aanwezig om beschadiging door waterstoffluoride van de huid of de ogen van alle mogelijke slachtoffers adequaat te bestrijden..........

TOELICHTING:

Beleidsregel 4.4 -4 Arbobesluit

........... Waterstoffluoride is een sterk etsende stof, die in toenemende mate als reinigings- en ontsmettingsmiddel wordt toegepast. Bij huidcontact treedt voelbare beschadiging pas met enige vertraging op. Uiteraard dienen bij gebruik de noodzakelijke preventieve voorzieningen te worden getroffen. Er gebeuren echter relatief veel ongelukken bij het beroepsmatig toepassen van dit middel.
Indien de huid is blootgesteld aan waterstoffluoride dringt een deel van het fluorwaterstof door de huid het onderliggende weefsel binnen. Langdurig spoelen met koud water verwijdert alleen de hoeveelheid fluorwaterstof die op de huid of vlak onder de huid aanwezig is. Aangezien de weefselvernietigende werking van waterstoffluoride heel lang kan doorgaan is het noodzakelijk het dieper liggende weefsel te beschermen door middel van het omspuiten van de getroffen huid met een 10% Ca-gluconaat oplossing. De toepassing van 2,5% calciumgluconaat hydrogel als huidapplicatiemiddel is zinvol tijdens de overbrugging tot deskundige (para)medische hulp beschikbaar is.
In het protocol wordt beschreven wie de behandeling na blootstelling aan waterstoffluoride uitvoert.

Naam:	Fluorwaterstofzuur, waterstoffluoride 30%
Formule:	HF (aq)
Smeltpunt:	<35°C
Kookpunt:	55-110°C
Dampspanning 20°C:	33-200 mbar
CAS-nummer:	7664-39-3
Grenswaarde:	Wettelijk: (als Fluor): 1 mg/m³ 15 minuten DNEL^)-inhalatie-lange termijn-systematische effecten: 1,5 mg/m³ DNEL-inhalatie-korte termijn-systematische effecten: 2,5 mg/m³ )Derived Low Effect Level
H-zinnen:	(300+310+330)-314-EUH071
P-zinnen:	260‐262‐280‐(304+340)‐(302+350)‐ (303+361+353)‐(305+351+338)‐315‐403‐405
Etiket:	GHS06	GHS05
Reacties:	Reageert heftig met metalen onder vorming van waterstof.
	Vormt aan de lucht bijtende dampen, die zwaarder zijn dan lucht en zich over de grond verspreiden.
	Tast glas en silicaathoudende materialen aan.

(^*TGG (tijdgewogen gemiddelde) van 15 minuten. De MAC-waarde is dan de gemiddelde waarde gemeten over een tijdspanne van 15 minuten. Omdat de MAC-waarde van HF tevens de wettelijke grenswaarde is, mag deze niet overschreden worden.)

Gezien de bovenstaande gegevens kun je concluderen dat er acuut gevaar bestaat als de stof zich verspreid in een ruimte. Er treedt gevaar op voor ernstige vergiftiging door de vorming van gevaarlijke dampen.
Bovendien is de stof zeer gevaarlijk bij huidcontact, omdat het door de huid wordt opgenomen.

Symptomen bij contact met het lichaam.

De volgende symptomen die optreden bij contact met het lichaam zijn vermeld die optreden bij contact met het lichaam, die zijn vermeld:

CONTACT MET DE HUID:
- Wordt door de huid opgenomen
- Bijtend, roodkleuring, pijn en ernstige brandwonden.
- De verwondingen zijn zeer pijnlijk en moeilijk te genezen.
CONTACT MET DE OGEN:
- Bijtend, roodheid en slecht zien.
INADEMING:
- Bijtend, keelpijn, hoesten en ademnood.
INSLIKKEN:
- Bijtend, keelpijn, buikpijn, diarree, braken.
- Etsingen in mond-keelholte, slokdarm en maag.
- Door zwelling van de bovenste luchtwegen kan ademnood optreden.

GEEN LEKKER GOEDJE DUS!

Hieronder zijn een aantal cases verzameld die betrekking hebben op fluorwaterstofzuur.

CASUS: Persoonlijke beschermingsmiddelen.
"..Bij mijn vorige werkgever werkte een collega met fluorwaterstofzuur. Volgens voorschrift had hij daarbij beschikking over speciale persoonlijke beschermingsmiddelen: een afgezonderde zuurkast, een gelaatscherm, en lange handschoenen van butylrubber die tevens zijn armen beschermden en een speciaal schort over zijn labjas. Men verzekerde mij dat deze veiligheidsmiddelen voor fluorwaterstof zuur strikt noodzakelijk waren, omdat wij hier te maken hebben met een zeer giftige en agressieve stof..."
CASUS: Opzuigen in een pipet.
"..Tijdens een practicum analytische chemie op de HTS waar ik destijds studeerde, wilde een student een verdunde oplossing van fluorwaterstofzuur met zijn mond pipetteren. Gelukkig zag de begeleidende docent dit voorval precies op tijd. Later kwam de docent tijdens het college hierop terug en waarschuwde de studenten voor de gevaren van deze stof.."
CASUS: Opslag en ondeskundigheid
"..Reeds op vier verschillende scholen trof ik een of meerdere flessen fluorwaterstofzuur 30% aan. Op een locatie stond zelfs een fles van 1 liter in een stalen kantoorkast, terwijl er niet werd afgezogen. Op een andere locatie stond een fles (een krijgertje van een opgedoekt laboratorium) wel in een afgezogen opslag. In het algemeen was men niet of nauwelijks op de hoogte was van de gevaren HF.."
CASUS: Vuilnisman gedood en andere gewond door HF.
"..One person was killed and another injured when a bottle of hydrofluoric acid was compacted in a garbage truck as the attendant stood by the side of the truck. March/ April 1997, volume 4, number 2, p. 7....."

("..abstracted from Dr. Jay Young’s column Anecdotal Accidents which appears in each issue of Chemical Health and Safety published by the American Chemical Society and the ACS Division of Chemical Health and Safety, 1155 16th St., N.W., Washington, D.C. 20056...")

BRON: http://www.cheminfonet.org/accid.htm / Cheminfonet (dode link)
CASUS: Stoffeerder gewond door een 5%-ige oplossing van HF.
"..A 40-year-old male carpet layer presented to the emergency room 48 h after a HF acid burn. The patient had been using a rust removing agent containing 5% HF. He had not been wearing protective gloves because he was not aware of the potential damaging effect of HF acid. Earlier presentation at a local hospital had resulted only in treatment of symptoms with an ice and water bath..."

"..Presenting symptoms consisted mainly of unremitting pain localized in the tips of the left index, middle, ring and small fingers. Examination revealed a slight pale discoloration, which extended from the metacarpophalangeal joints to the fingertips..."

BRON: http://www.pulsus.com / Canadian Journal of Plastic Surgery; C Lukinuk BScPhm, R DasGupta MD, JL Mahoney MD FRCSC. (dode link)
CASUS: Laborant sterft na een ongeval met fluorwaterstofzuur.
"...Whilst sitting at a fume cupboard processing mineral samples a laboratory technician knocked approximately 100 mls of hydrofluoric acid onto his thighs. Immediate 10% body burns ensued. Despite rapid flushing with water and emergency hospitalisation he died 15 days later..."

BRON: http://www.safetyline.wa.gov.au / Safetyline on line, een Australische website (dode link).
CASUS: Werknemer krijgt brandwonden tijdens reinigingswerkzaamheden 1.
"..An employee in a crayfish processing factory north of Perth during November 1996 received painful burns to her legs, abdomen, arms, face and eye when using a metal cleaner that contained 8% hydrofluoric acid and 8% sulphuric acid. She required emergency treatment at Royal Perth Hospital.
Even weak solutions of hydrofluoric acid commonly used to clean aluminium rapidly penetrates the skin, destroying soft tissue and bone.."

BRON: http://www.safetyline.wa.gov.au / Safetyline on line, een Australische website (dode link).
CASUS: Werknemer krijgt brandwonden tijdens reinigingswerkzaamheden 2.
"..A car cleaner cleaning an aluminium ute tray spilled aluminium brightener containing hydrofluoric acid on his hands, causing painful burns.."
"..The cleaner applied the aluminium brightener with a spray pack, which leaked the solution onto his hand.
The aluminium brightener contained 5 per cent hydrofluoric acid. Even weak solutions of hydrofluoric acid rapidly penetrate skin, destroying soft tissue and bone.

No appropriate first aid supplies were supplied to treat exposure to hydrofluoric acid. Because hydrofluoric acid penetrates skin, a neutralising agent (calcium glucanate gel), which will also penetrate skin, needs to be applied after the skin is washed. Personal protective equipment, such as gloves, was not readily available.."

BRON: http://www.safetyline.wa.gov.au / Safetyline on line, een Australische website (dode link).

Voor medische achtergronden betreffende fluorwaterstofzuur zie de site van eMedicine-Medscape (USA).

Geciteerde literatuur:

Diverse bronnen over gevaarlijke stoffen, bijvoorbeeld MSDS, Chemiekaarten, etc.
Handboek ARBO-Besluit; 3e druk; 2000; SDU Uitgevers, Den Haag

Top

Linke Soep! HOME