TopB.G. Dijkhuis, Da Vinci College Purmerend; T.M. Pal, bedrijfsarts N.C.v.B.
In diverse methoden voor de basisvorming in het voortgezet onderwijs worden leerlingenpractica omschreven, waarmee leerlingen zelf tandpasta kunnen maken. Voor zo'n meng- en roerpracticum zijn verschillende ingrediënten nodig. Het komt dan nog wel eens voor dat er wordt voorgeschreven om een spatelpuntje natriumfluoride toe te voegen. De vraag dan hierbij is, gezien de giftigheid van NaF, of het wel raadzaam is om leerlingen hiermee te laten werken en of het daarbij ook nog eens verantwoordelijk is om de kinderen de zelf gemaakte tandpasta mee naar huis te laten nemen.
Dit vraagstuk, is voorgelegd aan het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB)
Om in eerste instantie meer inzicht te krijgen aangaande de vergiftigingsverschijnselen door NaF, staan hieronder de gegevens zoals deze staan vermeld op een zgn. Material Safety Data Sheet (MSDS, veiligheidsinformatieblad, VIB).
In het algemeen kan gezegd worden dat de giftigheid (toxiciteit) van stoffen op twee manieren kan worden beschouwd:
In de literatuur wordt aangegeven dat er sprake is van een toxische dosis, waarbij therapeutisch ingrijpen gewenst wordt geacht, indien 5 mg NaF per kg lichaamsgewicht wordt ingenomen. Ook wordt gesproken over een dosis van 5-10 gram NaF die als dodelijk wordt beschouwd. Blijft men beneden een kwart hiervan dan zijn er geen ernstige tekenen van vergiftiging te verwachten (STD, Safety Tolerated Dose).
Eenmaal opgenomen in het lichaam, kunnen grotere hoeveelheden de hartfunctie ernstig verstoren doordat fluoride-ionen de calcium-ionen in het bloed binden. Hierdoor kunnen ernstige hartritmestoornissen ontstaan, die dodelijk kunnen zijn. Bij werknemers die in hun werk fluoriden inademen zoals bij de productie van aluminium, zijn dat soort effecten nimmer waargenomen. Er is echter bij hen wel van chronische blootstelling sprake, die kan leiden tot ophoping van fluoride in botten. Dit wordt fluorosis genoemd. Aanwijzingen voor een schadelijk effect op de nieren, zoals wel wordt gesuggereerd, zijn bij hen niet vastgesteld.
Omdat er eenmalig door leerlingen met NaF wordt gewerkt, zal er gekeken moeten worden naar het gevaar van de acute giftigheid en niet naar de chronische blootstelling. De acute giftigheid wordt vooral bepaald door de irriterende eigenschappen op huid en slijmvliezen. Inslikken veroorzaakt klachten van het maag-darmstelsel.
De hoeveelheid NaF die wordt toegepast in zo'n tandpastavoorschrift is relatief klein ('een spatelpunt' bedraagt iets van 5.10-2-8.10-2 gram NaF bij een totale 'body' aan ingrediënten van 5 tot 10 gram tandpasta, waarbij je je kunt afvragen of er een kans bestaat dat de norm van de gevaarlijke dosis van 5-10 gram NaF wel wordt bereikt. Men moet bedenken dat juist bij het tandenpoetsen een overdosering zal leiden tot het direct opmerken van een irriterende werking, zodat er niet zo snel sprake zal zijn van inslikken.
Het werken met irriterende en giftige stoffen doet zich vaker
voor tijdens het scheikundepracticum. Hierbij wordt van de
leerkracht en TOA verlangd, dat er adequate maatregelen worden
genomen ter voorkoming van huidcontact en inademing. Zo is een
inventarisatie van risico's bij het gebruik van chemicaliën
altijd noodzakelijk.
In het algemeen is de kans klein dat leerlingen stoffen inslikken.
In het geval van natriumfluoride is de kans op het laatste groter
als de leerlingen de zelfgemaakte tandpasta meenemen en vervolgens
gaan (of laten) gebruiken. Als er dán een kans op overdosering
bestaat, is dit niet meer controleerbaar.
Het probleem van een chronische vergiftiging (fluorosis) is denkbaar wanneer langere tijd gebruik zou worden gemaakt van verkeerd aangemaakte tandpasta. Dan is het nog maar de vraag hoe reëel dat is, gelet op de waarschijnlijkheid van de optredende irritatie-verschijnselen en de onwaarschijnlijkheid dat een leerling een grote hoeveelheid van deze tandpasta in bezit kan hebben (b.v. meerdere tubes).
Het is niet verstandig om in het kader van het scheikundeonderwijs zelf tandpasta met NaF te laten maken wanneer er géén garantie bestaat dat de leerlingen de tandpasta niét meenemen.
Bronnen: